Latsariak

Latsatzea edo ibaian arropa garbitzea, eta horrekin loturiko prozesu osoa, etxe guztietan burutzen zen antzinako jarduna zen. Horretaz emakumeak arduratu ohi ziren eta zeregin hori, ibaia topaleku zela, benetako ekitaldi sozial bilakatzen zuten.

Burgin Ezka ibaian biltzen ziren, Errotako presa eta zubiaren beheko aldeko tartean, hain zuzen. Bertan latsariek jantziak xaboituz eta uretan eraginez horien zikinkeriari eta ur izoztuei aurre egin behar izaten zieten. Lan nekeza izaten zen, horregatik, emakumeak hori samurtzen saiatzen ziren solasean, kantuan, elkarri isilpeko kontuen berri emanez edo almadiazainen etorreraren zain.

Arropa garbitzea

Gaur egun zaila zaigu lehengo emakume haiek irudikatzea, ibai bazterrean makurtuta eta belaunak zurezko kaxoi baten barruan iltzatuta, horren gainean txirrista baten moduan jartzen zen garbitzeko ohol ondulatuan jantziak xaboiaz igurtzi eta igurtzi.

Etxean egindako xaboi naturalak ziren, animalien gantzak erabilita eta sosa zegokion neurrian nahastuta, garbitzeko zein zauriak sendatzeko baliatzen zituztenak.

Emakume haiek, ibai bazterrean euririk egiten ez bazuen eta Batan iturrian haizea bazebilen edo euria ari bazuen, gure landa-paisaiaren irudi ziren XX. mendea aski aurreratua zelarik.

Arropa zuritzea

Latsatu ondoren, etxean bokata edo gobada egiten zen, hau da, errautsaz eta ur beroaz arropa zuritzea. Horretarako, lehenik, xukadera baten gainean zumezko saski bat paratzen zen (lehenago zurezkoa eta geroago zinkezkoa izan zena); gero, arropaz bete, trapu batez estali eta gainean errautsa jartzen zen; eta azkenik, ura isurtzen zen.

Errautsa mendeetan erabili da arropa zuritzeko. Horrek badu bere zergatia. Ur beroa errauts gainera isurtzean sodio eta potasio karbonatoak disolbatu eta erauzi egiten ditu, ondoren horiek traputik iragazi eta arropara zabaltzen dira. Oraindik ez da asmatu gure amonen teknika hark adina zuritzen duen lixiba edo produkturik.

Oroitzapena eta gorazarrea

Gaur egun ez ditugu latsariak ikusten ibaian igurzten, jantziak xukatzen eta izarak bihurritzen… ezta jantzi bustien balde astunak gainean zubia zeharkatzen ere; ez ditugu hotzak ubeldutako edo xaboiaren sosak erretako eskuak ikusten. Eraman handiko emakume saiatu haien belaunaldiak betiko joan ziren.

Gaur egungo gure bizimodu erosotik, horiei guztiei lanaren merezimendua aitortu eta beren nekeengatik gure miresmena erakutsi nahi diegu.