Xabier Agote, berreskuratutako itsas artisautza

Xabier Agotek 2024ko Urrezko Almadia jasoko du historiara igariko den lana aitortu nahi diogulako. Euskal baleontzi bat berreraikitzeko ametsari esker, Zaraitzu ibarreko izei erraldoiek Pasaiatik Kanadako Terra Novara xoanen den ontzi baten kandelei eutsiko diete.
Xabier Agote Albaola Itsa Kultur Faktoriaren sortzaile eta zuzendaria da. Bertan, 1565ean hondoratu zen San Juan baleontzia bisitatu daiteke. Nafarroa iparraldetik datorren zurarekin berre-raikitzen ari dira: Sakanako haritzak eta Zaraitzuko Iratiko izeiak. Albaolan ontzi-gintzarekin zerikusia duten lanbide guz-tiak berreskuratzen lan egiten dute. Xehetasunak eta zurarekiko kontaktua mimatzen dituzte, basoekiko lotura eta Nafarroan baso komunalak nola kon-tserbatu diren goraipatzen dute, zuraren artisauak eta almadiazainak balioan izartzen dituzte.
Itsas ondarearen berreskurapena helburu izatetik bitarteko izatera igari da, Xabier Agotek dioenez: “Gure lanak kultur garapen bat lortzen eta mundu hobe bat eraikitzen lagundu nahi du, artisautza galduko ez duen mundu bat, lan egiteko modu bat galduko ez duena, onki egindako lanaren harrotasunetik”. Albaolan, urte hauetan zehar, erriberako arotz lanbide zaharra berreskuratzen ari diren dozenaka gizon eta emazte sortu dira. “Uste dugu ondarearekin lan egitea eraldatzailea dela: orain emazte batzuk erriberako arotzak bihurtu dira, duela guti artio baztertuta egon dira eta, beraz, erriberako arotzen lehen belaunaldiaz mintzatu dezakegu. XXI. mendeko gizon-emazteak lanean ari dira teknologia izugarria berreskuratzeko, munduari lehen bira emateko ezinbestekoa izan zena “.
Xabier Agoteri ematen diogun Urrezko Almadiarekin, gure ondaretik onena berreskuratzen ari diren emazte eta gizon horiek guztiak ere omentzen ditugu, gure iragana, oihanen eta ozeanoen arteko harremanak, herrien eta zibilizazioen artekoak hobeto ezagutu ditzagun ikertzen ari diren pertsona guztiak, alegia.
Ezagutu bere historia eta xehetasun anitx webgunean: www.albaola.org

Orhipean: nolakoak ziren Pirinioak 1900. urtean

Orhipean Ofizioak eta Usadioak Elkarteak 2024ko Urrezko Almadia jasoko du Pirinioetako ekimen berezienetako bat izateagatik. 2003.urtetik “Orhipean xeia” antolatzen duten Otsagabiako eta Zaraitzuko boluntarioen lana aitortu eta goraipatu nahi dugu, herrietako bizitza 1900. urtean zen bezala birsortzen baitute.
Nafarroako Almadiazainen Kultur Elkartearen asmoa da Almadiaren Eguna baliagarria izatea Pirinioetako bizilagunek “Orhipean” bezalako jarduera ezagunetan egiten duten lana zabaltzeko, baita hainberze ikusgarritasun lortu ez duten baina despopulazioari aurre egiteko, tradizio biziak mantentzeko eta eskaintza kultural berriak sortzeko funtsezkoak diren berze jarduera batzuk zabaltzeko ere. Pirinioetako ibarren garapenean eta bizitasunean laguntzen duten pertsona horiek guztiak, egoera zailenen aitzinean ere, merezi duten moduan aitortu eta baloratu nahi ditugu.
Almadiaren Eguna bedatseko hitzordu berezia bihurtu da, Orhipean, ordea, udari agur errateko eta urrietan sartzeko erabiltzen dugun xeia da, ez bakarrik Zaraitzu Ibarrean, baita Nafarroa osoan ere. Agorrileko azken astehondarrean, Otsagabia eraldatu eta 1900. urtera itzul-tzen da: adin guztietako dozenaka haur, emazte eta gizon duela mende bat baino gehiagoko arropekin xanzten dira; eskola irekitzen da ikasmahaiekin eta arbel zaharrarekin; iruleek eta xostunek beren sormenarekin harritzen gaituzte, garbitegiek izarak eta arropak zabaltzen dituzte Anduña ugatxean, eskilariek artilea ken-tzen diete ardiei… Egun horretan matatxerria oroitzen da, dentistak eta bizarginak bezeroak zaintzen dituzte, elizan tradizioak gogoratzen dira eta kanpaiak jotzen dira, dantzariek dantzan eta ardiak eta txotoak ikus ditzakegu Abelbidean xeisteko karriketan

• 1998 – Francisco Javier Beunza: Nafarroako Almadiazainen Kultur elkartearen bultzatzaile eta sortzailea
• 1998 – Pedro Miguel Etxenike: fisikaria, “Vianako Printzea” saria eta “Asturiasko Printzea” saria, Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu ohia.
• 1998 – Iñaki Perurena: harri-jasotzailea.
• 1999 – Florencio Idoate: historialaria eta ikertzailea, Nafarroako Artxibo Nagusiko zuzendari ohia eta almadiei buruzko hainbat lanen egilea.
• 2000 – José Ayerra, Juan Urzainqui, Jesús Sanz eta Lorenzo Elizalde: Burgiko almadiazain beteranoak, azken hau 100 urte dituena
• 2000 – Migueltxo Saralegui: harri-jasotzailea.
• 2000 – José María Jimeno Jurío: idazle eta historialaria, Erronkaribarko zenbait lanen egilea.
• 2001 – Juan Sanz eta Crisanto Pasquel: almadiazain beterano erronkariarrak.
• 2001 – Angel Portet: Noguera Pallaresako dels Raiers Kultur Elkarteko lehendakaria (Lleida) eta Almadiazainen Nazioarteko Elkartearen sortzailea.
• 2001 – Miguel Indurain: Nafarroako txirrindularia, Frantziako Tourra bost urtez jarraian irabazi zuen.
• 2002 – Estornés Lasa anaiak (José, Mariano eta Bernardo): idazleak eta historialariak, batez ere almadiazainen ondarea berreskuratzeko eta zabaltzeko egindako ekarpenagatik.
• 2002 – Fernando Arretxe: pilotaria, buruz buruko txapela bi aldiz, lau eta erdikoa behin eta binakakoa hirutan lortu zituen.
• 2003 – Félix Iribarren, Carmelo Aznárez, Roberto Barberena, Esteban Udi eta Victorio Iribarren: Zaraitzu ibarreko azken almadiazain beteranoak, zaraitzuko almadiazain guztien izenean.
• 2003 – César Cruchaga: Osasuna futbol taldeko jokalaria, jatorriz Zaraitzukoa.
• 2004 – Pedro Vicente Gambra: XVIII. mendean, Pirinioetako Nafarroako haranetako basogintzaren eta almadiazain-trafikoaren bultzatzaile izan zen.
• 2004 – Carlos Sobera: aktore eta telebistako aurkezle ezaguna.
• 2005 – Juan Cruz Labeaga Mendiola: historialaria eta etnografoa, “Almadías en Navarra. Merindad de Sangüesa” liburuaren egilea.
• 2005 – Sandra Gómez: bular estiloan 100 metroko urrezko txapelduna Atenasko Paraolinpiadetan.
• 2006 – Zangozako hiria: almadiazainaren merkataritza eta trafikoarekin duen loturagatik, eta mendeetan zehar Zaraitzu, Erronkari, Anso eta Echo almadiadiazaineei eman zieten abegiagatik.
• 2006 – Miguel de la Quadra-Salcedo eta Gayarre: nazioartean  abenturazale ospetsua, Erronkariko familia-aurrekariak dituena, Quetzal Ibilbidea sortu duena, eta TVEko kazetaria.
• 2006 – Félix Sanz Zabalza: Burgiko historialaria. Almadiazainaren ondarea berreskuratzeko lanean zuzeneko eragina duten zenbait libururen egilea: “Maderistas y almadieros del Roncal. 1945-1955” (1993), “Viejos usos, palabras y expresiones de Burgui” (1997), “Burgui, un pueblo con historia” (2001), y “Viejos y nuevos relatos” (2005).
• 2007 – Julio eta Pío Caro Baroja anaiek 1970ean eta 1971n filmatutako “Navarra, las cuatro estaciones” dokumentalaren grabazioan egindako lanari, esker onez. Dokumental horretan, Nafarroako Pirinioetako ibaietan almadiazainen trafikoa islatu zuten , almadia baten jeitsiera birsortuz Burgin.
• 2007 – Echo eta Ansó ibarrak: almadiazainen trafikoaren aitzindariak Pirinioetan, XIV. mendetik Huescako haran horietan dokumentatuta.
• 2008 – Lleidako La Pobla de Segur herria, Noguera Pallaresa ibaiaren ertzean kokatua; iraganean, almadien edo raisen bidez zura garraiatzeko ibai-portu garrantzitsua izan zen.
• 2009 – José Antonio Labordeta, kantautorea eta idazlea, bere garaian “herrialde bat motxilan” sartzeko gai izan zena, eta pantaila txikira landa-munduaren giza alderdia gerturatzen jakin izan zuen errespetu handiz, maitasunez eta mirespenez; programa horietako bat Erronkariko ibarrari eskaini zion, eta, besteak beste, gure herri eta jendeen iragan almadiazainaren berri eman zuen.
• 2009 – Almaiazainen tradizioak Agurain de Esca eta Sigüés (Zaragoza) Aragoiko herriak hartzen ditu. Herri horiek aldameneko herriak eta lagunak ziren, eta zeregin garrantzitsua izan zuten Erronkariko zuraren garraioan, Esca ibaiaren ibilguan, erronkaribarreko almadiazainekin batera lan eginez.
• 2010 – Biarnoko Aspe eta Olorón ibaietako  Almadiazainen Elkartea (Frantzia) . Talde horrek antzinako tradizioa berreskuratu du: egurra baltsetan garraiatzea ibaian zehar, Biarnoko Aspeko ibarrean. XVII. mendeko almadiazainen trafikoa gogoratuko du, Frantziako Marina Erreala mastez hornitzeko.
• 2010 – Itxako Reyno de Navarra emakumezkoen eskubaloi-taldeak, aurreko denboraldian Espainiako ligako titulua eta EHF Kopa lortu zituen kirol-merezimenduengatik, eta denboraldi honetan Espainiako Superkopa eta Erregina Kopa altxatu ahal izan dituena.
• 2011 – Juantxo Garzia de Azilu, boluntario nekaezin honen oroitzapen eta esker onetik, Juantxoren irudiak Almadiaren Egunean urtero izaten den arrakastaren atzean dauden boluntario guztiak irudikatzen ditu, baita Almadiaren Museoan edo ofizioak berreskuratzen lagundu dutenak ere.
• 2011 – Mikel Zabalza mendizalea; izan ere, une honetan azpimarratzekoa da bere jarduera ikusgarriagatik, bai gure inguruko gailurretan, bai mundu osoko mendi eta hormetan zehar ere.
• 2012 – Fernando Hualde, ondarea berreskuratzeko eta bere aldaera guztietan zabaltzeko egindako ekarpenagatik. Ikertzailea, historialaria, etnografoa…, oro har, Nafarroako eta, bereziki, Erronkariko Ibarreko kultura eta ondarea berreskuratzeko eta balioesteko egindako ekarpena.
• 2012 – Nafarroako Odol Emaileen Elkartea – ADONA. Bere helburu nagusia hurkoari laguntzea da, odola emanez.
• 2013 – Motxila 21, Nafarroako Down Sindromea Elkartearen ordezkari gisa, urritasun hori duen kolektiboaren eskubideen alde egindako lana eta bizi-kalitatea hobetzeko egindako lana aintzatesteko.
• 2013 – “Jarauta 69” txaranga, Nafarroako jai-gunetako giroa alaitzeagatik, batez ere Burgi hiribildua.
• 2014 – Gure adinekoei, haiengandik jaso dugun guztia transmititzeagatik, almadia-kultura babestuta geratu da, haiek pasatu digute haien transmisioaren lekukoa. Bere iritzia sakratua zen, bere aholkuak lege ziren eta bere ezagutzak, suaren beroan, belaunaldiz belaunaldi pasatzen eta transmititzen ziren ondare bat ziren.
• 2014 –Tajo Garaiko “gancheroak”, zurak Tajo Garaiko ibaiadarren ibilguetatik eramateaz arduratzen zirenak, gure Ezkaren antzera, estutasunaren eta emari irregularren zailtasuna zutenak.
• 2015 – ADANO Nafarroako haur minbizidunei laguntzeko elkartea, minbizia duten txikienen ongizateari egiten dioten ekarpenagatik eta dibulgazio-lanagatik.
• 2015 – Fonda Oños de Milagro, hainbat hamarkadatan Nafarroako Erriberaraino iristen ziren almadiazainak hartu zituena.
• 2016 – Paris 365 jangela soziala, behartsuenak elikatzen eta baliabide gutxien dituzten pertsonen bizitza hobetzeko tresnak sortzen egindako lanagatik.
• 2016 – Julián Gayarreren familia, haranaren garapenean parte hartu zuen tenore erronkariarrak, hainbat herri eta erakunderi lagundu zien XIX. mendean.
• 2017 – Nafarroako Mendi Kirol eta Eskalada Federazioak, Pirinioetan hamarkadetan egindako lana aitortzeko.
• 2017 – Laura Sola, mendiko lasterketetan espezializatutako Uztarrozeko atleta, 2018ko Espainiako Ultra txapelduna eta 2017ko Skyrunningeko Munduko Kopako zazpigarrena.
• 2018 – Gorka Aguinaga, Zaraitzuko sukaldaria jatorriz, hainbat sukaldaritza-sariren irabazlea eta sukaldaritza tradizionalean sustraiak dituen sukaldaritza berritzailearen balioen dibulgatzailea.
• 2018 – Nafarroako Euskal Pilota Federazioa eta Pirinioetan pilota-jokoa sustatzen duen “Toki Ederra” Pilota Eskola.
• 2019 – Tolosako boluntarioak, Burgiko kultur jarduera guztietan parte hartu dutenak. Horietako asko Elizpe Elkartearen inguruan elkartuta daude. Elkarte hori Burgin dago duela hamarkada batzuetatik, eta herriko eta ibarreko bizitzan inplikatuta dago.
• 2019 – Serafín Zubiri artista, bere ibilbide artistikoagatik eta bere kirol lorpenengatik ezaguna: duela 25 urte Aconcaguara igo ziren hiru mendizale itsuetako bat izateaz gain, Serafinek naturaz gozatu du eta mota guztietako lasterketa eta lehiaketetan parte hartu du.
• 2020 eta 2021 – Ez zen Almadiaren Eguna ospatu, Covid 19ak eragindako osasun-krisiagatik.
• 2022 – Javier Eseverri Barace, Otsagabian jaio eta Osasuna Magna Klubean (lehen Xota deitua) garatutako areto-futboleko jokalariaren ibilbide bikainagatik, Europako txapelduna eta Espainiako selekzioarekin Munduko txapeldunordea.
• 2022 – AstroRoncal/ErronkaRizar, Erronkaribarra eta Pirinioetako beste eremu batzuk garatzeko lan egiten duen kolektiboa, hala nola “Starlight helmuga turistikoa”.
• 2023 – Erronkariko Gaztaren Jatorrizko Izendapena, Erronkariko Haranaren garapen ekonomiko eta sozialean lan egiten duen erakundea delako eta Pirinioetan mota guztietako ekimenei laguntzen dielako, horien artean Almadia Eguna.
• 2023 – César Oroz. ilustratzaile eta artista nafarra, marrazkilari eta umorista gisa egindako lanagatik, dibulgazio historikoaren esparruan egindako lanagatik eta Nafarroan eta Nafarroatik kanpo egindako ibilbide propio eta aintzatetsiagatik.